Vexilla Regis

Vexilla Regis to jeden z najważniejszych hymnów łacińskiej. Autorem jego słów jest wczesnośredniowieczny biskup katolicki i poeta łaciński Wenancjusz Fortunat (530-609). Wenancjusz był biskupem Poitiers, hymn Vexilia Regis napisał z okazji przysłania do tego miasta przez cesarza bizantyjskiego Justyna II relikwij Krzyża Świętego. Hymn ten, spiewa się w tradycyjnej liturgii w Nieszporach Okresu Pasyjnego (Tempus Passionis). Jest on także używany w liturgii Wielkiego Piątku I święta Podwyższenia Krzyża Świętego. Oto łaciński tekst hymnu:
VEXILLA Regis prodeunt;
fulget Crucis mysterium,
quo carne carnis conditor
suspensus est patibulo.1
Confixa clavis viscera
tendens manus, vestigia,
redemptionis gratia
hic immolata est hostia. -
Quo vulneratus insuper
mucrone diro lanceae,
ut nos lavaret crimine,2
manavit unda et sanguine.
Impleta sunt quae concinit
David fideli carmine,
dicendo nationibus:
regnavit a ligno Deus.
Arbor decora et fulgida,
ornata Regis purpura,
electa digno stipite
tam sancta membra tangere.
.
Beata, cuius brachiis
pretium pependit saeculi:
statera facta corporis,
praedam tulitque tartari. 3
Fundis aroma cortice,
vincis sapore nectare,
iucunda fructu fertili
plaudis triumpho nobili. -
Salve, ara, salve, victima,
de passionis gloria,
qua vita mortem pertulit
et morte vitam reddidit. -
O Crux ave, spes unica,
hoc Passionis tempore! *
piis adauge gratiam,
reisque dele crimina.
Te, fons salutis Trinitas,
collaudet omnis spiritus:
quos per Crucis mysterium
salvas, fove per saecula. Amen. 4
W Brewiarzu Rzymskim papież Urban VIII wprowadził w miejscach oznaczonych cyframi następujace zmiany:
1 qua vita mortem pertulit, / et morte vitam protulit
2 Quae vulnerata lanceae/ mucrone diro criminum,/ ut nos lavaret crimine,
3 tulitque praedam tartari.
4 quibus Crucis victoriam/ largiris, adde praemium.
W miejscu oznaczonym gwiazdka, w Święto Podwyższenia Krzyża śpiewa się:
in hac triumphi gloria!
Jeśli chodzi o przekład polski, to tym razem nie zamieszczam przekładu dosłownego, ale kilka przekładów swobodnych, powszechnie używanych w liturgii, po części do dziś, wszystkie za Forum Śpiewu Koscielnego. Na początek przekład hymnu Vexilla Regis prodeunt zawarty w druku Baltazara Opecia Żywot Pana Jezu Krysta (Kraków, 1522 r.):

Idą krolewskie proporce,Jasne krzyża tajemnice, Na nim, ktory ciało stworzył, Podług ciała sie zawiesił. Na ktorym okrutnie zranion, Bok srogą włocznią przebodzion, Krew i woda wypłynęła, By nas od grzechow omyła. Spełniło sie, co powiedałDawid, gdy na ludzi wołał: "Od drzewa ma Bog krolować, Wszytek go świat ma oględać". Drzewo krasne i wybrane, Krolewską krwią zrumienione, Nade wszytki godne tegoNieść członki Boga prawego!Błogieś, iż na twych ramieniech Zapłacon wszego świata grzech, Na tobie myto zważono,Więźnie z piekła wykupiono. Przetoć sie, krzyżu, kłaniamy, Mękę Pańską spominamy, Pomnoż cnotę sprawiedliwymA daj odpuszczenie winnym. Ciebie, Trojca, Boże wielki, Niechaj chwali język wszelki, A ktoreś przez krzyż odkupił, By zawsze rządził i zbawił. Amen.

Następnie przekład najpopularniejszy:
1. Króla wznoszą się znamiona * Tajemnica Krzyża błyska, * Na nim życie śmiercią kona * Lecz z tej śmierci życie błyska.
2. Poranione ostrzem srogim * Włóczni co Mu bok przeszywa, * Aby nas pojednać z Bo-giem * Krwią i wodą hojnie spływa.
3. Już się spełnia wieczne słowo * Pieśni, co ją Dawid śpiewa * Głośną na świat cały mową, * Oto Bóg królował z drzewa.
4. Drzewo piękne i świetlane * Zdobne w cną purpurę Króla * Z dostojnego pnia wybrane * Święte członki niech otula.
5. O szczęśliwe, bo ramiony * Dzierżąc, waży Boskie ciało, * Okup świata zawieszony * I łup piekłu odebrało.
6. Krzyżu bądźże pozdrowiony * O nadziejo Ty jedyna, * Dobrym łaski pomnóż plony, * Z grzesznych niech się zmyje wina.
7. Ciebie, Trójco, coś żywota * Źródłem, świat niech sławi cały, * Przez Krzyż święty otwórz wrota * Do zwycięstwa i do chwały. Amen.
I jeszcze jeden:
Chorągiew Króla wiecznego
Nadchodzi święty krzyż Jego;
Lśni się, na którym skazany
Bóg w ciele zamordowany.
Na którym od włóczni srogiej
Ranę odniósł, skąd krwi drogiej
Z wodą żywą szły strumienie
Na dusz naszych odkupienie.
Wzięło skutek Dawidowe
Dawne proroctwo takowe:
Iż Bóg od drzewa królował
Narodom i w nich panował.
Drzewo krwią drogą polane,
W szarłat królewski przybrane,
Z tak godnego pnia wycięte,
By nosiło członki święte.
Szczęśliwe twoje ramiona,
Na których jest odważona
Summa za świat odkupiony
I wydarte piekłu plony.
O Krzyżu! Bądź pozdrowiony,
Nadziejo naszej korony!
Przyczyń dobrym pobożności,
W ten czas święty zgładź złych złości.
Ciebie Trójco, Boże wielki!
Niechaj wychwala duch wszelki;
Rządź nas na wieki łaskawie,
Zbawionych w krzyżowej sprawie.
Na koniec jak zwykle kilka nagran z youtobe.com:
Vexilla Regis tradycyjne sardyńskie w wykonaniu zespołu Maria Carta
Vexilla Regis Wilhelma Dufaya w wykonaniu chóru koscioła francuskiego w San Francisco
Vexilla Regis Antoniego Brucknera